Ο κορμός του αγάλματος βρέθηκε το 1865-1866 στα νοτιοανατολικά του Παρθενώνα ενώ το κεφάλι το 1888 κοντά στο νότιο τείχος της Ακρόπολης. Πρόκειται για ένα από τα πιο σημαντικά έργα της αρχαίας ελληνικής τέχνης και το πιο αντιπροσωπευτικό του ονομαζόμενου «αυστηρού ρυθμού». Θεωρείται δημιουργία του γλύπτη Κρίτιου, στον οποίο οφείλει τη σύγχρονη ονομασία του.

Το αγόρι παριστάνεται όρθιο και γυμνό. Το βάρος του σώματος πέφτει στο αριστερό πόδι ενώ το δεξί προβάλει λυγισμένο στο γόνατο, στη χαρακτηριστική στάση του «αυστηρού ρυθμού». Η έκφραση του προσώπου είναι σοβαρή και τα μάτια, που ήταν κατασκευασμένα από άλλο υλικό, σήμερα δεν σώζονται. Τα μαλλιά ακολουθούν το σχήμα του κρανίου και τυλίγονται σφιχτά γύρω από έναν δακτύλιο, με μερικές μόνο τούφες να ξεφεύγουν στους κροτάφους και τον αυχένα. Ίχνη κόκκινου χρώματος διατηρούνται στα μαλλιά.

Η απόδοση του αγάλματος στον γλύπτη Κρίτιο στηρίζεται στην ομοιότητά του με το άγαλμα του Αρμόδιου από το χάλκινο σύνταγμα των Τυραννοκτόνων, το οποίο ο Κρίτιος είχε φιλοτεχνήσει μαζί με τον Νησιώτη. Το σύνταγμα, που μας είναι γνωστό από μαρμάρινα αντίγραφα των Ρωμαϊκών χρόνων, ήταν στημένο στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας.

Ποιον απεικονίζει το άγαλμα δεν είναι γνωστό. Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι παριστάνει νεαρό αθλητή, ίσως νικητή σε κάποιο αγώνισμα της γιορτής των Μεγάλων Παναθηναίων. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι εικονίζει κάποιον ήρωα, πιθανότατα τον Θησέα. Συνδέουν μάλιστα την αφιέρωση του αγάλματος στην Ακρόπολη με τις δραστηριότητες του έτους 476/5 π.Χ., όταν ο Κίμωνας μετέφερε από τη Σκύρο στην Αθήνα τα οστά του Θησέα.

Πότε και γιατί αποκόπηκε το κεφάλι από το σώμα επίσης δεν είναι γνωστό. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι αυτό συνέβη μετά το 450 π.Χ., στη διάρκεια του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή, ώστε να χρησιμοποιηθούν τα μέλη στις επιχωματώσεις για την εξομάλυνση της επιφάνειας του βράχου. Υπάρχει και η άποψη ότι το κεφάλι είχε αποκοπεί νωρίτερα με σκοπό να επαναχρησιμοποιηθεί ο κορμός, και ότι είχε «ενταφιαστεί» τελετουργικά σε ένδειξη σεβασμού.